ਹਾਲਾਤਾਂ ਖਿਲਾਫ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ
” ਹਾਲਾਤ ” ਚੰਗੇ ਭੱਲੇ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਉਸਦਾ ਤਾਂ ਜਨਮ ਹੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਵੀ ਆਪਣੇ ” ਹਾਲਾਤਾਂ ” ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਵੱਲ ਉਂਗਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨੀ। ਪਰ ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ‘ ਸੂਰਬੀਰਤਾ ‘ ਦੀ ਸੱਚੀ ਕਹਾਣੀ ਦੇਣ ਲਈ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ‘ ਹਾਲਾਤਾਂ ‘ ਵਿਚ ਜਿਥੇ ਤੁਫਾਨ ਲੈ ਆਂਦਾ ਉਥੇ ਹੀ ਅਜੌਕੀ ਪੀੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਸਥਿਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਨੁਸਾਰ ਢਾਲਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਵਿਖਾਇਆ।
ਤੁਸੀਂ ਸਹੀ ਪਹਿਚਾਣਿਆ, ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਇਕ ਅਜਿਹਾ ਹੌਸ਼ਲੇ ਵਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੌਸਲੇ ਤੇ ਮਜਬੂਤ ਇਰਾਦਿਆਂ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਥੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਬਾਰੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਕਿਵੇਂ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ, ਮਜਬੂਤ ਇਰਾਦਿਆਂ ਤੇ ਕੰਮਾਂ ਨਾਲ ਵਿਲੱਖਣ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਇਆ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ।
ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਬਹੁਤ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਸਮੇਂ ਵੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ‘ਲੈਨਿਨ’ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜੱਦ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਰੀ ਖ਼ਾਹਸ ਪੁੱਛੀ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ” ਮੈਨੂੰ ਲੈਨਿਨ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਇਕ ਕਾਂਡ ਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਲੈਣ ਦਿਓ”।ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੀਆਂਵਾਲੀ ਜੇਲ ਵਿਚ ਸਹਿਤ ਪੜਨ ਅਤੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲੈਣ ਲਈ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਪੋਸਟਰਾਂ ਨੂੰ ਤਵੱਜੋ ਦਿੰਦੀ ਵੇਖੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਬੰਦੂਕਾਂ ਵਾਲਾ ਪੱਖ ਹੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਹਿਤ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਜ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਹੋਣਾ ਬੇਹੱਦ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।
ਉਸ ਉੱਤੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਪਰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨਦਾ ਸੀ ਤੇ ਹਰ ਵੇਲੇ ਉਸ ਦੀ ਫੋਟੋ ਆਪਣੀ ਜੇਬ ‘ਚ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਕਸਰ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਮੌਤ ਨੂੰ ‘ ਮਹਿਬੂਬ ਨਾਲ ਮਿਲਣੀ ‘ ਆਖਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਕਿ ” ਗੁਲਾਮ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ‘ ਚ ਮੇਰੀ ਵਹੁਟੀ ਕੇਵਲ ਮੌਤ ਹੀ ਬਣੇਗੀ।” ਫ਼ਾਂਸੀ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜੱਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਕੀਲ ਪ੍ਰਾਣ ਨਾਥ ਮਹਿਤਾ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕਰਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, ‘ ਤੁਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਨਾਂ ਕੋਈ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ? ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ,’ ਮੇਰੇ ਦੋ ਨਾਅਰੇ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦੇਣਾ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਖਤਮ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ। ‘
ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ‘ ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ ‘ ਦੀ ਫਿਲਾਸਫੀ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਆਖਰੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਵੇ ਤੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਲੁੱਟ ਖਸੁੱਟ ਤੋਂ ਰਾਹਤ ਪਾ ਸਕਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ ‘ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਜੇਲ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਤੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਕੁੱਝ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਆਪਣੀ ਫ਼ਾਂਸੀ ਤੋਂ ਪੋਣੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 2 ਫਰਵਰੀ 1931 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕੀ ” ਮੈਂ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਇਨਕਲਾਬੀ ਹਾਂ ਜਿਸ ਕੋਲ ਇਕ ਲੰਮਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅਤੇ ਉਸ ਬਾਰੇ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਵਿਚਾਰ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਕਾਰਖਾਨਿਆਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਹੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਅਸਲੀ ਸਿਪਾਹੀ ਹਨ। ਸ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਸੀਅਤ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ‘ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਸ਼ੁਭਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।’ ਜਦੋਂ ਅਦਾਲਤ ਵਿਚ ਜੱਜ ਨੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਪੁਛਿਆ ਸੀ ਕਿ ” ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੀ ਮਤਲਬ ਹੈ?” ਉਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ” ਇਨਕਲਾਬ ਤੋਂ ਮੇਰਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਅਨਿਆਂ ਤੇ ਟਿਕੀ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿਵਸਥਾ ਵਿਚ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥੀ ਵਿਜੈ ਕੁਮਾਰ ਸਿੰਗਲਾ ਫ਼ਾਂਸੀ ਤੋਂ ਦੋ ਕੁ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜੇਲ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਆਇਆ ਤਾਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ” ਜੇ ਮੈਂ ਹੱਸਦੇ-ਹੱਸਦੇ ਫ਼ਾਂਸੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਰਤੀ ਮਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਜਰੂਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨਗੀਆਂ। ” ਜੇ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਅੱਗੇ ਝੁੱਕ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਲੜਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਜੱਜਬਾ ਪੈਂਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਵਿਲੱਖਣ ਮਜਬੂਤ ਇਰਾਦਿਆਂ ਵਾਲੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਾਬਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਜੌਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਲੋੜ ਹੈ ਉਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਤੇ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਤਾਂ ਜੋ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਸਲੀ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ, ਇਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਨੀਰਜ ਯਾਦਵ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ
8728000221
